Format obrazu jest ściśle związany z kształtem płaszczyzny obrazu lub ekranu. Z tego powodu jest on zależny od tego, w jakim miejscu film docelowo ma być wyświetlany. Inne będą proporcje dostosowane do ekranu kinowego, inne dla wyświetlania w telewizji.
Formaty kinowe
Tak było…
W okresie kina niemego eksponowano całą szerokość taśmy filmowej. Jest to tak zwana pełna ramka. Echem tej techniki jest dzisiaj Super35. Stosunek długości boków najstarszych obrazów to 1,319:1. Wraz z wprowadzeniem dźwięku konieczne było ograniczenie powierzchni ekspozycji taśmy. Wynikało to z faktu, że ścieżka dźwiękowa była nagrywana bezpośrednio na taśmie filmowej. Zapis dźwięku polegał na graficznym odwzorowaniu fal dźwiękowych. Znajdowało się ono między kadrem a perforacją, stąd konieczność zmniejszenia jego powierzchni. Jest to tak zwany format Academy. Jego proporcje to 1,37:1.
…a tak jest dzisiaj
Najbardziej popularnym formatem kinowym jest 1,85:1. Oznacza to, że długość krawędzi poziomej jest 1,85 razy dłuższa niż pionowa. Taki obraz jest średnio 1 i 7/8 razy szerszy niż wyższy.
W Europie natomiast za rozmiar obrazu kinowego przyjmuje się 1,66:1. W ten sposób obraz jest 1 i 2/3 szerszy niż wyższy.
Szersze formaty są klasyfikowane jako panoramiczne. Ich inną nazwą jest wide screen.
Wide screen
W przypadku formatów panoramicznych szerokość obrazu jest skompresowana na taśmie 35 mm za pomocą obiektywu anamorficznego. Podczas projekcji obraz jest szerszy niż w standardowych 1,66:1 czy 1,85:1. Jego proporcje to zazwyczaj 2,35:1. Na negatywie to 1,18:1.
Jak to działa
Specjalną soczewkę umieszcza się przed obiektywem o stałej ogniskowej. W niej zachodzi kompresja obrazu w poziomie do połowy szerokości. Następnie podczas projekcji soczewka na projektorze ponownie powiększała obraz do naturalnych proporcji. Ostatecznie opracowano również metodę kompresji, która miała miejsce w samym obiektywie o stałej ogniskowej. Nie zachodziła wtedy konieczność stosowania dodatkowych soczewek.
Obiektywy anamorficzne wiążą się jednak z kilkoma niedogodnościami. Są dużo mniej jasne niż obiektywy sferyczne. Ponadto głębia ostrości jest o połowę mniejsza z powodu kompresji obrazu. To sprawia, że podczas filmowania takim obiektywem, konieczne jest lepsze oświetlenie planu zdjęciowego.
Formaty panoramiczne były szczególnie popularne w kinie lat 50.
CinemaScope
W tym systemie naświetlano taśmę dwukrotnie szerszym obrazem niż wcześniej. Proporcje to 2,66:1 lub 2,40:1. Do nagrywania wykorzystywano taśmę 65 mm. CinemaScope pozwalało na ukazanie bohatera wraz z jego otoczeniem przy pełnej głębi ostrości. Przykładem filmu zrealizowanego w ten sposób jest Ben-Hur (1959, reż. William Wyler).
VistaVision
VistaVision nagrywany był na taśmie 35 mm. Stosunek długości krawędzi to 1,18:1. Każda z klatek ma podwojony obszar w stosunku do regularnej klatki. Jest on szczególnie chętnie stosowany w przypadku efektów specjalnych. Większy format sprawia, że nie występuje zjawisko nadmiernego ziarna i utraty rozdzielczości.
IMAX
IMAX jest obecnie największym formatem produkcji. Jego proporcje to około 1,3:1 lub 1,43:1. Działa on na podobnej zasadzie jak VistaVision. 70-milimetrowy film przebiega poziomo przez kamerę i projektor. Dzięki temu negatyw jest podobnej wielkości jak dla zwykłego aparatu fotograficznego. IMAX pozwala na wyświetlanie obrazu na ekranie o wysokości pięciu pięter. Wariantem IMAX jest Omnimax. Wykorzystuje on zakrzywiony ekran i obiektyw amorficzny.
Super35
Super35 to powrót do wykorzystywania całej szerokości negatywu. W ten sposób odpowiada na problemy związane z obiektywami anamorficznymi. Obraz kopiuje się optycznie, by go zredukować i skompresować. Jest to konieczne w celu uzyskania miejsca na ścieżkę dźwiękową i by nadawał się do anamorficznej projekcji.
Jedną z największych zalet Super35 jest możliwość pracy z miękką kaszetą. Dzięki kopiowaniu optycznemu można naświetlać dowolny obszar ramki negatywu.
Wadą Super35 jest jednak większy koszt ze względu na konieczność wykonania kopii optycznej. Drugim z problemów jest nieznaczny wzrost kontrastu i ziarna.
SuperTV jest odmianą Super35. W przypadku bezpośredniego transferu wideo nie ma konieczności na umieszczanie na taśmie ścieżki dźwiękowej.
Formaty telewizyjne
System telewizji NTSC2 oraz wiele monitorów komputerowych mają proporcje średnio 1,33:1. Innym sposobem na jego określanie jest 4 × 3. Natomiast większość telewizorów HDTV posiada ekran o stosunku 1,76:1 lub 16 × 9.
W zdjęciach do telewizji i standardowej dystrybucji wideo do roku 2002 najczęściej stosowano format 1,33:1. Obecnie, większość programów i filmów, które docelowo mają być wyświetlane na ekranach telewizorów, kręcona jest w HD. Dlatego dzisiejsze formaty telewizyjne to najczęściej 1,76:1. Z nowoczesnymi monitorami zgodne są filmy kręcone przed 1952 rokiem. Późniejsze w formacie 1,33:1, niekoniecznie. Z tego powodu możemy napotkać na problemy z kompatybilnością niektórych produkcji do naszych monitorów lub telewizorów.