Ruch kamery. Podstawowym aspektem filmów, który odróżnił je od fotografii, było wprowadzenie ruchu. Może objawiać się on na kilka sposobów. U zarania kina kamery były duże i ciężkie. Z tego powodu realizowano statyczne ujęcia , a jedyny ruch to ten postaci lub przedmiotów wewnątrz kadru. Z biegiem czasu jednak urządzenia do narywania stawały się coraz bardziej mobilne. Ponadto opracowano wiele sposobów na poruszanie kamerą, jak choćby jazda na wózku czy kranie.
Ruch i jego brak
W oczywisty sposób największym kontrastem dla ruchu aparatu jest jego całkowity brak. Jest to cecha charakterystyczna dla najstarszych zachowanych filmów. Bezruch nie musi być stały dla całości produkcji. Jeśli zdecydujemy się na ruch kamery tylko w kilku najważniejszych scenach, będą one wybrzmiewać jeszcze mocniej z powodu kontrastu z pozostałą częścią filmu. Rozwiązanie to można oczywiście odwrócić i zastosować ujęcia statyczne dla kilku scen. Kontrast również będzie mocny, choć oba rozwiązania mogą dać kompletnie różny rezultat.
Ruch panoramiczny (pan, od ang. panoramic)
Ruch panoramiczny to rotacja kamery w prawo lub w lewo wokół jej osi pionowej. W ten sposób możemy śledzić poruszającego się bohatera, motywującego ruch kamery, jak również przejść od jednego aktora do drugiego. Zastosowanie panoramy może również pełnić funkcję śledzenia wzroku bohatera, jeśli patrzy na coś w przestrzeni pozakadrowej.
Jest to stosunkowo prosty zabieg. Można go stosować zarówno w przypadku kręcenia „z ręki”, jak i w profesjonalnej produkcji filmu. Podczas wykonywania panoram należy mieć jednak na uwadze, że ruch kamery nie może być zbyt szybki. W takim przypadku istnieje szansa, że powstanie efekt stroboskopowy, który jest bardzo rozpraszający dla widza.
Ruch pionowy (tilt)
Ruchem pionowym nazywa się rotację góra-dół, bez zmiany pozycji kamery. Zdarza się, że nazywany bywa „panoramą pionową”. Ma zdecydowanie rzadsze zastosowanie niż ruch w poziomie. Świetnie nadaje się do oddawania monumentalności budynków lub innych obiektów. Ruch pionowy często stosowany jest w roli ujęcia sytuującego akcję.
Jazda kamery, dojazd oraz odjazd
Jest to efekt osiągany poprzez przesuwanie kamery. Może być stosowany zarówno w przypadku kręcenia filmów „z ręki”, jak i profesjonalnie. W takim przypadku wymaga ona już jednak odpowiednich technologii i ekipy technicznej. W czasie zdjęć, za obsługę sprzętu ruchomego odpowiedzialni są wózkarze.
Można rozróżnić kilka rodzajów jazdy:
- w kierunku zgodnym z kierunkiem filmowania (do obiektu i od obiektu, czyli dojazd i odjazd),
- w kierunku poprzecznym do kierunku filmowania (przemieszczanie się w pionie lub w poziomie).
Dojazd i odjazd kamery jest sposobem łączenia planów szerszych z bliższymi. Jeśli nie wiesz, o czym mowa, zobacz artykuł o planach filmowych na naszym blogu. W konsekwencji tworzy scenę o wiele bardziej efektowną, niż gdybyśmy zrealizowali to samo przejście za pomocą montażu.
Zoom
Zoom możliwy jest do zastosowania tylko w przypadku obiektywów zmiennoogniskowych. Jego działanie bazuje na powiększaniu lub zmniejszaniu obiektów znajdujących się w kadrze, przy równoczesnym zachowaniu ich proporcji. Dzięki temu pozornemu oddalaniu i przybliżaniu możemy stworzyć wrażenie ruchu oraz wykonywać zdjęcia różnych planów przy zachowaniu statycznej kamery. Stosowanie tej techniki jednak skutkuje zazwyczaj mniejszą intensywnością wizualną niż gdyby te same ujęcia nakręcono za pomocą wózka „Dolly”.
Wyraźnie zauważalny zoom jednak od końca lat siedemdziesiątych nie jest szczególnie popularny. Jego użycie przyciąga bowiem uwagę widza i przypomina fikcyjności filmu. Stosowanie zoomu nie jest oczywiście zabronione. Wymaga jednak pewnych umiejętności, by ukryć jego zastosowanie na przykład poprzez połączenie jego stosowania z lekkim ruchem kamery lub aktorów.
Szczególnym rodzajem zmiany ogniskowej obiektywu jest tak zwany „whip zoom” lub „snap zoom”. Polega on na niezwykle szybkim przybliżeniu i oddaleniu, dzięki czemu widz może skupić się na obiekcie.
Dozoomowanie i odzoomowanie
Podczas dozoomowania i odzoomowania kamera pozostaje nieruchoma, zmienia się tylko długość ogniskowej. Jest to rodzaj ruchu stosowany w przypadku niemożliwości dojazdu. Przykładem takiej sytuacji jest chęć przejścia z ujęcia dialogowego „przez ramię” do portretu. Dalsza próba przybliżenia kamery spowodowałaby konieczność przesunięcia aktora, dlatego o wiele łatwiej zastosować zmianę ogniskowej. Przy umiejętnym zastosowaniu tej techniki zoom powinien zostać niezauważalny dla widza, o ile nie zmieni się wielkość głowy aktora, który jest portretowany.
Różne rodzaje ruchów kamery wykorzystane w odpowiedni sposób mogą mieć znaczący wpływ na odbiór filmu przez widza. Przykładowo poprzez ruch kamery możemy osiągnąć wrażenie, że filmowany obiekt stoi w miejscu, ale przemieszcza się statyczne otoczenie. Jazdy natomiast pozwalają przykładowo na śledzenie bohaterów poruszających się z lokacji do lokacji.
Na pytanie o najlepszy ruch kamery oczywiście nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Wybór musi być poprzedzony analizą konkretnej sceny i konkretnie z niej wynikać – co przedstawia, jaka jest akcja i jaki efekt chcemy uzyskać.